Sposoby przyjęcia spadku

Polskie prawo spadkowe przewiduje dwa sposoby przyjęcia spadku: wprost(proste) oraz z dobrodziejstwem inwentarza. Czym się te sposoby różnią między sobą?

Przyjęcie proste

W obu przypadkach majątek dziedziczony ulega wymieszaniu z majątkiem własnym spadkobiercy stanowiąc jedność. W razie przyjęcia prostegospadkobiercy ponosząnieograniczoną odpowiedzialnością za długi spadkowe. Oznacza to, że spadkobierca odpowiada za nie całym swoim majątkiem bez ograniczeń kwotowych, co jest bardzo niekorzystnym rozwiązaniem, jeśli wartość długów spadkowych przekracza wartość odziedziczonego majątku. Wówczas przyjęcie spadku może wiązać się z uszczupleniem całego majątku spadkobiercy. Takiej sytuacji może zapobiec wybór drugiego sposobu.

Przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie wyłącza wprawdzie odpowiedzialności za długi spadkowe, lecz ją ograniczado wartości odziedziczonego majątku. Granice odpowiedzialności wyznacza spis inwentarza, tj. spis praw, przedmiotów i zobowiązań wchodzących w skład spadku, który zostaje sporządzony przez komornika. W tym miejscu zaznaczę pewną istotną kwestię. Otóż wybór tego rodzaju przyjęcia spadku nie oznacza, że egzekucja długów nie dotknie przedmiotów chodzących w skład majątku spadkobiercy. Odpowiedzialność jest bowiem ograniczona do wartości przyjętego spadku, a nie do przedmiotów wchodzących w jego skład.Przyjęty spadek nie stanowi odrębnego majątku, z którego można dochodzić spełnienia zaległych zobowiązań (taka sytuacja ma miejsce przed przyjęciem spadku).Oznacza to, że wierzyciele mogą zaspokoić swoje należności z każdej rzeczy z majątku spadkobiercy, lecz tylko do wartości odziedziczonego majątku.

ALE!

Mogą zaistnieć dwie sytuacje, które spowodują rozszerzenie odpowiedzialności spadkobiercy pomimo spisu inwentarza.

• Fałszywy stan spadku – przy sporządzaniu spisu inwentarza spadkobierca umyślnie zataił istnienie części spadku bądź zgłosił nieistniejące długi (art. 1031 § 2 k.c.).

W takim przypadku ograniczenie odpowiedzialności zostaje wyłączone, a zatem spadkobierca odpowiada za długi bez ograniczenia, tak, jakby przyjął spadek wprost.

• Spadkobierca spłaca niektóre długi spadkowe, wiedząc o istnieniu innych długów (art. 1032 § 2 k.c.).

Odpowiedzialność za te długi rozciąga się ponad wartość stanu czynnego spadku(ponad spisany inwentarz), jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej spadkobierca byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe.

Co należy rozumieć pod pojęciem „spłacać należycie”? Zwrot ten oznacza, że zaspokojenie długów spadkowych nie może nastąpić z pokrzywdzeniem któregokolwiek z wierzycieli. Ma to na celu zapobieżenie faworyzacji, wskutek której część długów pozostałaby niespłacona. Jeżeli łączna wartość wszystkich długów spadkowych przekracza wartość czynnego spadku ujętego w spisie inwentarza, ulegają one odpowiedniemu pomniejszeniu w taki sposób, aby każdy z wierzycieli został choćby w części zaspokojony.

(por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2014 r., I CSK 264/13)

Przykład

Jan Kowalski odziedziczył majątek o wartości 6 000 zł. Jego własny majątek wynosił 14 000 zł, zatem wraz ze spadkiem wynosi 20 000 zł. Spadek był obciążony długami w wysokości 10 000 zł.

• Jan Kowalski przyjął spadek wprost – wierzyciele mogą dochodzić zaspokojenia roszczeń w wysokości 10 000 zł, bowiem Kowalski ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za długi.

Wynik: majątek Kowalskiego z 14.000 zł zmalał do 10.000 zł.

 

• Jan Kowalski przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza – wierzyciele mogą dochodzić swoich roszczeń jedynie do kwoty 6000 zł – tyle powiem wynosi wartość spisanego inwentarza (spadku). Przy czym egzekucja może odbyć się zarówno z rzeczy wchodzących w skład spadku, jak i z rzeczy stanowiących majątek własny spadkobiercy.

Wynik: Kowalski traci całą wartość odziedziczonego majątku, ale wciąż pozostaje mu majątek w wartości 14.000 zł, czyli w wartości przed dziedziczeniem.

 

Kiedy przyjmujemy spadek wprost, a kiedy z dobrodziejstwem inwentarza?

Spadkobierca ma 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku (z ustawy albo testamentu) na złożenie oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku (art. 1015 § 1 k.c.). Zasadą jest, że brak złożenia powyższego w terminie powoduje automatyczne przyjęcie spadku wprost(1015 § 2 k.c.). Od tej zasady istnieją jednak pewne wyjątki. Brak oświadczenia w terminie spowoduje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, jeżeli spadkobiercą jest:

– osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych

– osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia

– osoba prawna

W tym miejscu zaznaczę, że może zdarzyć się sytuacja, gdy istnieje kilku spadkobierców do jednego spadku i jeden z nich złożył w terminie oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, natomiast pozostali nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia. W takim stanie rzeczy uważa się, że pozostali spadkobiercy również przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza. W przeciwieństwie do opisanych wyżej wyjątków, przyjęcie spadku z ograniczoną odpowiedzialnością za długi nie wynika z posiadania przez pozostałych spadkobierców pewnych osobistych cech, lecz jest automatycznym zabiegiem, który wiąże się z zajściem łącznie dwóch przesłanek:

• chociażby jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza
• upłynął termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku